Rodzaje i fazy mobbingu – jakie są?

Mobbing, choć stosunkowo nowy w polskim kontekście prawnym i społecznym, jest zjawiskiem, które można w łatwy sposób mylnie utożsamić z każdym konfliktem czy napięciem w pracy. Kluczem do skutecznej reakcji jest umiejętność jego zidentyfikowania oraz zrozumienie, jak się rozwija. Aby lepiej pomóc osobom dotkniętym mobbingiem, warto poznać jego rodzaje i fazy. Zapraszamy do zapoznania się z naszym artykułem.

Czym jest mobbing?

Mobbing to zjawisko, które może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego i zawodowego pracowników. Aby dobrze zrozumieć to pojęcie i odróżnić je od uzasadnionej dyscypliny, warto odnieść się do definicji zawartej w polskim Kodeksie pracy. Już prawie 20 lat temu, w artykule 94(3) §2, ustawodawca jasno określił, czym jest mobbing.

Według tej definicji, mobbing to działania lub zachowania skierowane wobec pracownika lub przeciwko niemu, które są uporczywe i długotrwałe. Polegają one na nękaniu lub zastraszaniu, co prowadzi do obniżenia samooceny pracownika w zakresie jego przydatności zawodowej. Mogą one również mieć na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie pracownika lub nawet wykluczenie go z zespołu.

Co ważne, aby mówić o mobbingu, muszą być spełnione pewne kryteria:

1. Systematyczne nękanie lub zastraszanie – działania mobbera są celowe i powtarzalne, a nie jednorazowe czy przypadkowe.
2. Długotrwałość – incydentalne sytuacje, choć nieprzyjemne, nie są uznawane za mobbing.
3. Wpływ na pracownika – ofiara odczuwa skutki tych działań, takie jak obniżone poczucie własnej wartości czy zwątpienie we własne kompetencje zawodowe.
4. Celowe poniżenie lub wykluczenie – intencją sprawcy jest zaszkodzenie pracownikowi, np. przez jego ośmieszenie czy odsunięcie od grupy współpracowników.

Rodzaje mobbingu

Zależnie od relacji między ofiarą a sprawcą, mobbing przybiera różne formy:

1. Mobbing horyzontalny (poziomy)
   Występuje między współpracownikami. Źródłem takich działań bywają zazdrość, rywalizacja lub próba ukazania się w lepszym świetle. Ofiary często nie mogą liczyć na pomoc przełożonych, a interwencje, jeśli już nastąpią, mogą czasem zaostrzyć sytuację. Z kolei brak reakcji przełożonych sprzyja eskalacji problemu.
2. Mobbing pionowy (wstępujący)
   Dotyczy wrogiego traktowania przełożonego przez podwładnych. To rzadko spotykana forma mobbingu, najczęściej wynikająca z nieakceptowanego awansu wewnętrznego lub zatrudnienia menedżera spoza organizacji.
3. Mobbing wertykalny (zstępujący)
   Obejmuje wrogie działania przełożonych wobec podwładnych. Często przybiera formę manipulacji przydziałem zadań, co ma na celu utrzymanie pozycji władzy. Tego rodzaju mobbing wywołuje szczególnie poważne konsekwencje zdrowotne, gdyż ofiara czuje się odizolowana i pozbawiona wsparcia.
4. Mobbing łączony
   W najtrudniejszych sytuacjach osoba wcześniej mobbowana przez współpracowników staje się ofiarą również dla przełożonych, co czyni jej położenie niemal beznadziejnym.

Fazy mobbingu i jak reagować

Zrozumienie etapów mobbingu pozwala skuteczniej rozpoznać problem i przerwać destrukcyjny cykl.

1. Faza 1: Nieświadomość zagrożenia
   Mobbing zaczyna się często od nierozwiązanych konfliktów, które są bagatelizowane przez ofiarę. Pracownik próbuje zachować racjonalność, załagodzić napięcia, ale jego wysiłki pozostają nieskuteczne. Często tłumaczy agresora i nie widzi, że działania te stają się systematyczne. Co możesz zrobić? Zwróć uwagę na pierwsze oznaki konfliktów. Pokaż, że jesteś gotowy pomóc i rozmawiać o trudnych sytuacjach.
2. Faza 2: Stres i walka
   Systematyczne wrogie zachowania prowadzą do chronicznego stresu, pogorszenia zdrowia i błędów w pracy. Ofiara zaczyna być niesłusznie karcona, izolowana lub degradowana w zespole. Co możesz zrobić? Pomóż ofierze nazwać problem i udziel wsparcia emocjonalnego. Zachęć ją do rozmowy z przełożonymi lub specjalistą ds. HR.
3. Faza 3: Stabilizacja mobbingu
   Agresorzy konsolidują swoje działania, a ofiara zostaje naznaczona jako konfliktowa lub niekompetentna. Powstaje negatywna opinia, która utrudnia obronę. Co możesz zrobić? Jeśli dostrzegasz systematyczne dręczenie, interweniuj – zgłoś problem odpowiednim osobom w firmie lub wskaż ofierze organizacje zajmujące się pomocą w takich sytuacjach.
4. Faza 4: Degradacja fizyczna, psychiczna i społeczna
   Ofiara traci zdolność do wykonywania pracy, często zostaje wykluczona z zespołu i zmaga się z problemami zdrowotnymi czy osobistymi. W skrajnych przypadkach może dojść do stanów depresyjnych i myśli samobójczych. Co możesz zrobić? Na tym etapie konieczna jest interwencja specjalistów – psychologa, prawnika lub mediatora.

Pomoc ma znaczenie

Nie lekceważ mobbingu – to zjawisko, które niszczy nie tylko karierę, ale i zdrowie psychiczne oraz fizyczne. Jeśli jesteś świadkiem takich działań, reaguj. Każda rozmowa, każda forma wsparcia może pomóc przerwać ten destrukcyjny cykl. Pamiętaj, że zarówno współpracownicy, jak i przełożeni mają obowiązek zadbać o zdrową atmosferę pracy. Razem możemy zatrzymać „machinę” mobbingu i pomóc osobie w potrzebie.

Źródła:

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Mobbing (dostęp: 13.12.2024)
• https://szkolenia-sgp.pl/blog/mobbing-czym-jest-i-jak-mu-przeciwdzialac-n21 (dostęp: 13.12.2024)